Badania archeologiczne na Przedzamczu

                Zainteresowanie zamkiem w Malborku ma długą historię, sięgającą schyłku XVIII w. Rozpoczęte wkrótce i prowadzone przez wiele dziesięcioleci prace restauratorskie wsparte były dociekaniami badaczy reprezentujących różne dziedziny (historyków sztuki, architektury, konserwatorów oraz historyków). Prace te były pod tym względem nowatorskie i wyznaczały nowe standardy. Dzięki tej długiej tradycji mogłoby się zdawać, że wiedza o zamku jest już w miarę pełna. Prowadzone jednak cały czas badania historyków i historyków sztuki  pokazują jednak, że nadal jest wiele kwestii spornych i niejasnych. Tymczasem archeologia nie pełniła dotąd istotnej roli w badaniach nad zamkiem w Malborku. Prowadzone dotąd prace wykopaliskowe podporządkowane były przede wszystkim potrzebom prac inwestycyjnych. Nie udało się przeprowadzić szerzej zakrojonych badań, opartych o konsekwentny i spójny program naukowy, mający na celu rozpoznanie zespołu zamkowego. Tymczasem archeologia ma dużą możliwość dostarczenia nowych źródeł do wiedzy o wyglądzie, układzie przestrzennym zamku, zachodzących w nim z czasem przekształceniach, jak i o życiu i funkcjonowaniu jego mieszkańców. Od końca lipca do początku września przeprowadzone zostały pod kierunkiem dr Bogusza Wasika z Działu Archeologii Muzeum Zamkowego w Malborku badania archeologiczne, będące pierwszym sezonem prac projektu badawczego, który ma właśnie za zadanie poszerzyć tę wiedzę.

                Badania w pierwszej kolejności skupione zostały na terenie przedzamcza – części zespołu zamkowego, będącej dotąd zazwyczaj na dalszym tle zainteresowań. W okolicy kościoła św. Wawrzyńca oraz sąsiadującego z nią od północy budynku, mieszczącego w średniowieczu infirmerię knechtów, w nowożytności browar (w nowszych czasach hotel) wykonano trzy większe wykopy badawcze oraz trzy małe odkrywki sondażowe. Badania wniosły nowe interesujące dane na temat tej części przedzamcza. Po zachodniej stronie, przed murem ciągu zabudowy natrafiono na pozostałości konstrukcji starszej od murowanego przedzamcza. Zachowała się tam nawierzchnia z solidnych bali (półokrąglaków), którą interpretować można najpewniej jako element nadbrzeża, usytuowanego nad Nogatem i jego odnogami.  Konstrukcja ta powstała już w czasach krzyżackich, na co wskazują związane z nią znaleziska archeologiczne (fragmenty naczyń ceramicznych) i funkcjonowała przez jakiś czas, gdyż umacniano ją, podnosząc teren nasypami. Wszystko to jednak działo się, zanim zbudowano w 2. ćwierci XIV w. mur przedzamcza. Technikę jego budowy także przebadano w wykopie archeologicznym.

                Po wschodniej stronie średniowiecznej infirmerii (w nowożytności browaru), kierując się mapami z połowy XVIII w., odnaleziono pozostałości prostopadłego budynku, który w XVI-XVIII w. mieścił m.in. karczmę. Okazało się jednak, co nie było dotąd znane, że był to obiekt starszy, zabudowy wraz z całym ciągiem zabudowy w XIV w. i związany był z krzyżacką infirmerią. Dzięki badaniom, poza chronologią, znana jest precyzyjniej jego lokalizacja oraz technika budowy. Rozebrano go, kiedy Malbork przeszedł w ręce zaborcy (po 1772 r.). Z tego ostatniego okresu funkcjonowania pochodzą różne drobne zabytki archeologiczne, jak pruskie monety, fragmenty naparstków, zawieszki i okucia itp.

                Wykop założony w centralnej części dziedzińca miał za zadanie zweryfikować wiarygodność planu sporządzonego w 1629 r., ukazującego w tym miejscu, staw ciągnący się wzdłuż zabudowy przedzamcza. Przedstawienie to okazało się prawdziwe, a ponadto udowodniono, że zbiornik ten funkcjonował od samego początku. Jego dno z czasów krzyżackich znajdowało się prawie 4 m pod obecnym poziomem terenu. W średniowieczu i nowożytności służył jako śmietnik, w związku z czym w wypełniających go nawarstwieniach zalegało dużo ruchomych zabytków archeologicznych, takich jak fragmenty naczyń ceramicznych, kafli piecowych, kości zwierzęcych a także przedmioty metalowe, jak podkowy, czy podkówki butów. Co ciekawe nie był to staw wykopany przez krzyżaków, ale wykorzystany przez nich naturalny zbiornik. Na większej głębokości, wśród nawarstwień naturalnych go wypełniających odkryto też mały fragment ceramiki prahistorycznej.

                W badaniach wziął udział zespół dziewięciu archeologów, w tym studenci z Uniwersytetu Gdańskiego oraz doktorantki z Uniwersytetu Wrocławskiego i Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.