Ośrodek Badań nad Dziedzictwem Pokrzyżackim

Dziedzictwo pokrzyżackie zarówno w wymiarze materialnym, jak i niematerialnym jest nierozerwalną częścią krajobrazu kulturalnego wielu krajów świata, a szczególnie północnych ziem Polski. To nie tylko zamki o charakterystycznej czworobocznej formie, ceglane kościoły, ale także budowle świeckie, zabytki techniki, całe układy urbanistyczne w miastach lokowanych przez zakon krzyżacki. Dziedzictwem materialnym są też zabytki ruchome, z sakralnymi na czele: ołtarze, obrazy, rzeźby, paramenty liturgiczne, elementy wyposażenia świątyń. Po Krzyżakach pozostały kroniki, traktaty, poematy czy teksty liturgiczne, ale również muzyka. To potężny obszar badawczy o wielkim potencjale poznawczym w zakresie historii i kultury a ponadto fenomen kulturowy wzbudzający bardzo duże zainteresowanie społeczne, będący w wielu przypadkach istotną częścią lokalnych tożsamości. Dziedzictwo krzyżackie jest też istotną częścią polskiej historii i tradycji narodowej.

Muzea są instytucjami naukowymi prowadzącymi badania podstawowe i szczegółowe. Aby realizować podstawowe zadania, czyli gromadzić, przechowywać i udostępniać artefakty, pracownicy muzeum muszą je opracować, a więc przeprowadzić badania. Uzyskane wyniki, prezentowane na ogół w formie wystawienniczej w towarzyszących wystawom katalogach są podstawą dalszych badań o szerszym zakresie, do formułowania wniosków o charakterze ogólnym, hipotez i teorii. Te na ogół są już prowadzone w instytucjach akademickich i wyspecjalizowanych instytutach naukowych. Tym samym muzealnicy, którzy posiedli największą wiedzę podstawową i którzy zyskali określone kompetencje naukowe ze względów organizacyjnych nie mają szans na kontynuację swoich studiów i dzielenie się nabytymi kompetencjami, co jest dużą stratą zarówno dla nauki, jak i dla nich samych.

W przypadku Muzeum Zamkowego w Malborku studia prowadzone przez pracowników instytucji dotyczą nie tylko zabytków ruchomych, ale także zamków w Malborku, Sztumie i Kwidzynie. To badania interdyscyplinarne z zakresu historii, historii sztuki, architektury, archeologii, konserwacji zabytków, których zakres wykracza często poza wspomniane zamki i przechowywane w nich zabytki, które powinny być kontynuowane i rozwijane, a których wyniki należy konfrontować ze środowiskiem naukowym. Centrum Badań nad Dziedzictwem Pokrzyżackim stworzy taką możliwość w formie zinstytucjonalizowanej.

Oprócz inicjowania i prowadzenia badań naukowych podstawowym celem Centrum będzie dokumentowanie. Chodzi o dokumentację naukową (stan badań), a szczególnie konserwatorską, aktualnie bardzo rozproszoną, która gromadzona i przechowywana w formie cyfrowej stanowić będzie naturalną podstawę do działań naukowych. W tym zakresie Centrum służyć będzie pracownikom Muzeum Zamkowego i naukowcom, ale także inwestorom, wykonawcom badań i prac konserwatorskich oraz budowlanych, jak również wszystkim zainteresowanym.

Istotną częścią działań Centrum będzie popularyzowanie wyników badań i edukacja oraz prowadzenie działalności wydawniczej. Poprzez swoją działalność będzie kreować przestrzeń do współpracy i wymiany doświadczeń w zakresie prowadzenia badań, działań konserwatorskich, rewitalizacyjnych oraz zarządzania. Projektowane Centrum będzie pierwszą instytucją zajmującą się w pełnym zakresie materialnym i niematerialnym pokrzyżackim dziedzictwem kulturowym. Muzeum Zamkowe zarządzające największym ceglanym zamkiem świata, obiektem wpisanym na Światową Listę Dziedzictwa Kultury UNESCO, posiadające olbrzymie doświadczenie we wszystkich zakresach działalności jest naturalnym miejscem do utworzenia Centrum.

Planowana oferta kulturalno-edukacyjna Centrum Badań nad Dziedzictwem Pokrzyżackim, realizowana po zakończeniu projektu:

• baza danych online,
• cykl konferencji popularno-naukowych poświęconych tematyce zniszczeń zamków na terenie dawnego państwa zakonu krzyżackiego w Prusach w czasie II wojny światowej,
• lekcje „żywej historii”,
• warsztaty śpiewu liturgicznego.

Realizacja zadania odbywa się w ramach projektu pod nazwą Przebudowa zabytkowych budynków gospodarczych na Przedzamczu zamku w Malborku wraz z ich dostosowaniem do funkcji kulturalno-edukacyjnych finansowanego z Programu Kultura w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego na lata 2014–2021 oraz budżetu państwa (szczegóły na: http://eeagrants.zamek.malbork.pl/).