27 lutego, 2024 | Madonna Szafkowa z Klonówki

Punktem centralnym średniowiecznej części wystawy jest charakterystyczna rzeźba Madonny Szafkowej, pochodzącej z kościoła parafialnego w Klonówce (dziś w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Pelplinie). To jedna z sześciu zachowanych do dziś takich właśnie figur, pokazujących wizualnie opiekę sprawowaną przez Najświętszą Marię Pannę nad Krzyżakami. W postaci zamkniętej prezentuje Marię Tronującą, w postaci znanej nam choćby z wielkiej pieczęci Zakonu i propagowanej przez Krzyżaków w wielu przedstawieniach. Po otwarciu ukazuje się Matka Miłosierdzia niosąca w swoim łonie Ukrzyżowanego Syna, zrodzonego z Boga Ojca. (Ukrzyżowanego Chrystusa akurat brak w naszej Madonnie). Najbardziej interesująca jest dekoracja wewnętrznych części płaszcza Marii. Widzimy tam siedem kobiet (w tym trzy koronowane) i siedmiu mężczyzn, w tym kardynała, biskupa, cesarza (lub króla) i brata zakonu krzyżackiego. 

Od strony ikonografii, wymowy ideowej i funkcji madonny szafkowe (w tym ta z Klonówki) są bardzo różnie interpretowane. Czy były to ołtarzyki przenośne, czy pełniły funkcje tabernakulów eucharystycznych, czy po prostu stanowiły element wystroju krzyżackich kaplic i kościołów, tego nie sposób rozstrzygnąć. Jak podkreśla jednak prof. Monika Jakubek-Raczkowska, to wyraz poczucia ekskluzywności (wyjątkowości) krzyżackiej opartej na kulcie Marii i jej patronacie nad Zakonem. Mówiąc wprost Krzyżacy zaanektowali Matkę Chrystusa dla własnych potrzeb (wspierała tylko ich) i służąc Jej, wciągnęli niejako na służbę własnej ideologii. Widać to także doskonale w innych  średniowiecznych przedstawieniach Marii zachowanych w malborskim zamku, m.in. w scenie Koronacji Marii.