18 lutego, 2025 | Zaczęło się w Malborku i tu znalazło swój finał

Traktat krakowski i Hołd pruski roku 1525 są dziś różnie i bardzo skrajnie oceniane. Niektórzy widzą w tym mądrość i wielkość króla Zygmunta I, który mogąc rozbić zakon krzyżacki zbrojnie zdecydował się na drogę pokojową. Inni, patrząc z perspektywy czasu, interpretują to zgoła odmiennie, jako słabość i krótkowzroczność naszego władcy, która doprowadziła w konsekwencji do rozbiorów Polski. Między tymi dwoma skrajnymi opiniami leży zapewne prawda. Spróbujemy jej poszukać w Muzeum Zamkowym już od 8 kwietnia bieżącego roku. To nasz zamek został bowiem wybrany na miejsce obchodów 500-lecia Hołdu pruskiego, bardzo istotnego wydarzenia w historii naszego państwa i narodu.
Dlaczego właśnie w Malborku? Otóż nie tylko dlatego, że Muzeum Zamkowe jest instytucją narodową, a więc predestynowaną do podjęcia takiego właśnie tematu, związanego z historią naszego kraju. To część programu „Tożsamość”, który zakładał celebrację najważniejszych wydarzeń z historii Polski przedrozbiorowej, które ukształtowały naszą narodową tożsamość. Pretekstem miały być „okrągłe” rocznice. W tym roku do takich wydarzeń należy 1000-lecie koronacji Bolesława Chrobrego i właśnie Hołd. To wydarzenie, które wykracza może poza „podstawową” historię zamku, ale jest z nim nierozerwalnie związane. Historia Hołdu tu się zaczęła i tu, w Malborku znalazła swój smutny dla Rzeczypospolitej i zamku finał. Pierwszy rozbiór Polski, w którym wzięły udział także Prusy, zakończył 315-letni okres funkcjonowania zamku jako rezydencji królów Polskich i twierdzy Rzeczypospolitej, a konsekwencją tego była „masakra” zamku bezceremonialnie przystosowywanego przez Prusaków na potrzeby wojska. Wydarzenia roku 1525 warto zatem widzieć w szerszej perspektywie, jako proces, który zaczął się w roku 1309, wraz z pojawieniem się w Malborku wielkiego mistrza Zakonu Niemieckiego i w konsekwencji stworzeniem pruskiego władztwa krzyżackiego – tego samego, które zakończyło swoje istnienie w 1525 r. Zmiana charakteru zamku z konwentualnego na stołeczny, z klasztoru na ośrodek władzy terytorialnej wpłynęła przecież na architektoniczny kształt zamku i jego funkcjonowanie.. W tym sensie Hołd pruski jest częścią historii zamku.
Przechodząc do finału – 27 września 1772 r. gubernator Prus Wschodnich, generał-leutnant Otto Ludwig von Alt-Stutterheim i minister Jacob Friedrich von Rohd przyjęli w imieniu króla Prus Fryderyka II hołd od ludności Prus Królewskich. Uroczystość odbyła się w Wielkim Refektarzu, gdzie wydano bankiet dla ponad sześciuset osób, rozdano dwa tysiące talarów niemieckich oraz specjalnie na tę okazję wybite medale pamiątkowe, autorstwa Jakuba Abrahama. Widzimy na nim postać władcy w stroju antycznym dumnie przyjmującego hołd od kobiety (bogini?) wręczającej mu mapę ziem wcielonych do Prus. Inskrypcja informuje o przywróceniu królestwa, co może być interpretowane jako nawiązanie do władztwa krzyżackiego. Medal będziemy mogli zobaczyć na przygotowywanej właśnie wystawie. Jest więc jasne dlaczego na miejsce uroczystości wybrano malborski zamek. Na pamiątkę tego wydarzenia, 100 lat później przed bramą Zamku Średniego położony zostanie kamień węgielny pod pomnik króla Fryderyka stojącego na ramionach wielkich mistrzów. Wśród nich nieprzypadkowo znalazł się ten, który 10 kwietnia złożył hołd Zygmuntowi I – Albrecht Hohenzollern, ostatni pruski wielki mistrz i książę w Prusach.

Medal wydany z okazji I. rozbioru Polski, Jakub Abraham, 1772 – zbiory MZM