Aktualności

Uroczyste otwarcie XXIX Międzynarodowego Biennale Exlibrisu Współczesnego

Międzynarodowe Biennale Exlibrisu Współczesnego odbywa się w Muzeum Zamkowym w Malborku od 1963 roku. Jest to najstarsza cykliczna impreza artystyczna w Polsce prezentująca aktualny dorobek twórców w tej dziedzinie sztuki. Muzeum w swojej kolekcji posiada zbiór blisko 23 tysięcy ekslibrisów, które zbudowane są z dzieł podarowanych przez artystów uczestniczących w poprzednich wystawach pokonkursowych.

Słowo ex libris oznacza dosłownie „z książek”. Tradycyjnie były to niewielkie druki graficzne naklejane na wewnętrznej stronie okładki w celu oznaczenia właściciela tomu. Najstarsze polskie przykłady sięgają początków XVI wieku, kiedy powstawały herbowo zdobione drzeworyty. Z czasem exlibris przeszedł niezwykłą ewolucję – od praktycznego znaku własności, przez heraldyczne superexlibrisy, aż po XX-wieczną miniaturę graficzną o czysto artystycznym charakterze. Dziś funkcję użytkową przejęły pieczęcie biblioteczne, a exlibris stał się dziełem sztuki kolekcjonerskiej i wystawienniczej.

Ceremonia Otwarcia

Tegoroczna, XXIX edycja Biennale została zainaugurowana w Przyziemiu Karwanu na Przedzamczu. Ceremonię prowadziła Agnieszka Kowalska, Zastępca Dyrektora ds. naukowych Muzeum Zamkowego. Wśród gości znaleźli się m.in. Anna Olkowska-Jacyno, Wicewojewoda Pomorska, oraz Jan Tadeusz Wilk, Wiceburmistrz Malborka.

„Ekslibris, te małe, a jednocześnie niezwykle bogate w treści dzieła, to nie tylko znaki własności książek, ale przede wszystkim świadectwa naszej kultury i artystycznego dziedzictwa” – podkreśliła w swoim wystąpieniu Wicewojewoda Pomorska.

Na konkurs nadesłano 574 prace od 187 artystów z 25 krajów. Do wystawy pokonkursowej zakwalifikowano 291 dzieł autorstwa 134 twórców.

Werdykt Jury

Kształt wystawy pokonkursowej i wybór laureatów był wynikiem pracy Jury, które obradowało w następującym składzie:

Przewodniczący: Profesor Piotr Gojowy
Pani Hanna Głowacka
Pani Martyna Jakubowska
Pan Mariusz Mierzwiński
Sekretarz: Pani dr Monika Czapska
Pani dr Bogumiła Celer
Pan dr hab. Janusz Trupinda, Dyrektor Muzeum Zamkowego

Jury obradowało również przy udziale Fundatorów Nagród Dodatkowych:

Halina i Roman Micińscy
Pan Mieczysław Bieleń
Pani Urszula Święcicka
Pan Klaus Redel

„Szanowni Państwo, jeśli chodzi o same obrady, to muszę przyznać, że były bardzo burzliwe w moim odczuciu. I to bardzo dobrze. W skład jury wchodzili artyści, historycy sztuki, kolekcjonerzy i tak, poprzez swoje decyzje sprawiają, że w ostatecznym efekcie wystawa jest różnorodna, bogata w techniki drukarskie, zorientowana technicznie, tematycznie i bardziej interesująca.” powiedział prof. Piotr Gojowy.

Jury podkreśliło, że pomimo mniejszej liczby zgłoszeń, jakość prac jest utrzymana, a może nawet wyższa. Zwrócono uwagę na dominację ekslibrisów ilustracyjnych, co odzwierciedla obecną funkcję ekslibrisu, który stał się „bardziej przedmiotem kolekcjonerskim niż użytkowym”. Ilościowo przeważały prace wklęsłodrukowe.

Lista Laureatów 29. Biennale

Nagrody Główne:

Nagroda	Wartość	Laureat	Kraj
I Nagroda	10 000 PLN	Pietro Paolo Tarasco	Włochy
II Nagroda	8 000 PLN	Natalia Pawlus	Polska
III Nagroda	6 000 PLN	Jiří Brázda	Czechy

Wyróżnienia Honorowe:

Jerzy Jankowski (Polska)
Ruta Mozuraite (Litwa)
Elżbieta Radzikowska (Polska)
Lembit Lõhmus (Estonia)
Anna Trojanowska (Polska)
Shigeki Tomura (Japonia)
Mykhailo Drymaylo (Ukraina)
Jerzy Dmitruk (Polska)

Nagrody Specjalne:

Nagroda Prezesa Związku Polskich Artystów Plastyków (ZPAP): Mingfang He (Chiny)
Nagroda Dyrektora Muzeum Zamkowego w Malborku: Paweł Delekta (Polska)
Nagroda Burmistrza Miasta Malborka za najlepszy zestaw prac: Marta Kacpura (Polska)
Wyróżnienie (Nagroda Złotego Rylca im. Henryka Feilhauera): Agnieszka Wierzbicka (Polska)
Nagroda Towarzystwa Bibliofilów Polskich za całokształt działalności ekslibrisowej: Juliusz Szczęsny-Batura (Polska)
Nagroda im. Wojciecha Jakubowskiego (ufundowana przez Klausa Redla) w wysokości 500 euro: Lu Wei (Chiny)

Nagroda Złotego Rylca im. Henryka Feilhauera dla młodego twórcy miedziorytu nie została przyznana.

„Ten Rylec cały czas czeka na osobę, która zasłuży, żeby można było ją nagrodzić.” zaznaczyła fundatorka nagrody, Halina Micińska.

Pamięci Wojciecha Jakubowskiego

Część wystawy pokonkursowej poświęcona jest twórczości zmarłego w grudniu 2024 roku Wojciecha Jakubowskiego – wybitnego grafika i pomysłodawcy konkursu exlibrisu. Całe twórcze życie pozostawał wierny szlachetnej technice miedziorytu. Mistrz małej formy graficznej z ogromnym dorobkiem w zakresie exlibrisu. I również jego imienia przyznawana jest jedna z nagród.

„Dla mnie Wojciech był jednym z najlepszych artystów, nie tylko w Europie, ale i na całym świecie. Jego osobowość, nie jako artysta, ale jako człowieka, jego miłość, jego ciepłe poczucie.(…) Był on dla mnie bardzo ważną osobą. Dwa lata temu spotkaliśmy się ostatni raz. I tutaj uznaliśmy, że powinna być ufundowana nagroda jego imienia. I dzisiaj tę nagrodę wręczy jego córka Martyna, która zasiadała w Jury.” wspomniał Klaus Redel, fundator nagrody im. Wojciecha Jakubowskiego.

Wystawa towarzysząca

Wystawie głównej XXIX Międzynarodowego Biennale Exlibrisu Współczesnego towarzyszy ekspozycja zatytułowana „Kultura ekslibrisu w Rzeczypospolitej od XVI do XVIII wieku” (zwana również wystawą ekslibrisu historycznego). Wystawa ta, prezentująca blisko 160 dzieł w Sali Siedmiofilarowej oraz Sali Narożnej wschodniego skrzydła Zamku Średniego, ma za zadanie objaśnić proces kształtowania się tej formy sztuki, ukazując przegląd księgoznaków na ziemiach polskich – od najstarszych protoekslibrisów w iluminowanych manuskryptach, poprzez superekslibrisy, aż po niewielkie, graficzne karteczki. Podkreśla ona, że ekslibris, poza oznaczaniem własności, świadczył o statusie i pasji bibliofila w kręgach możnowładców i elit. Wśród eksponatów znalazły się takie cenne obiekty jak monumentalna, pergaminowa Biblia arcybiskupa Jarosława Skotnickiego oraz ryciny związane z Biskupem Łukaszem Watzenrode (wujem Mikołaja Kopernika).

„Zaprezentowane obiekty pochodzą w większości ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie oraz Muzeum Książąt Lubomirskich – oddziału Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu. Ale nie tylko. Wszystkim instytucjom, które zdecydowały się na wypożyczenie obiektów składam serdeczne podziękowania za przychylność oraz wspaniałą współpracę, która przyczyniła się do powstania tej ekspozycji.” w swoim przemówieniu podkreśliła kurator wystawy towarzyszącej Aleksandra Siuciak.

Podziękowania

W trakcie gali Dyrektor Agnieszka Kowalska złożyła także specjalne podziękowania dla komisarz Biennale, Pani dr Moniki Czapskiej, za „ogromne zaangażowanie, kunszt, ogromną wiedzę i naprawdę wielkie serce” włożone w organizację wydarzenia.

Uhonorowano również osoby odpowiedzialne za przygotowanie wystawy. Agnieszka Kowalska podkreśliła, że „każdy, kto organizował kiedyś wystawę muzealną zdaje sobie z tego sprawę, jak wiele niespodzianek może kryć się w procesie jej budowy”, a zespół Muzeum Zamkowego musiał stawić czoła wielu nieprzewidzianym sytuacjom.

Swoje podziękowania złożył również Andrzej Borowski: „W związku z tym, że jak państwo sami wiecie, twórczość ekslibrisowa z każdym rokiem maleje i zainteresowanie instytucji, które są zobowiązane do gromadzenia i opracowywania tego tworu artystycznego też maleje. W związku z tym chciałem podziękować, ja to nazwałem mróweczkom. Bo są instytucje państwowe, które z racji swoich obowiązków nie
bardzo się do tego palą, tłumacząc to brakiem etatów itd. Ale w tychże instytucjach są ludzie oddani tej maleńkiej karteczce, jaką jest ekslibris.

Wernisaż

Po uroczystym otwarciu odbyła się ceremonia przecięcia wstęgi, a zaproszeni goście, jako pierwsi, mieli możliwość zobaczenia obu wystaw – pokonkursowej oraz towarzyszącej. Na koniec całego wydarzenia w Kościele NMP, odbył się wyjątkowy koncert zespołu Flores Rosarum.

Wystawa będzie dostępna dla zwiedzających od 28 września 2025 do 10 stycznia 2026.