Powrót głowy św. Jakuba

W dniu 1 grudnia br. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego opublikowało komunikat o zwrocie przez stronę niemiecką m.in. fragmentu rzeźby – głowy św. Jakuba, pochodzącej z kościoła Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku.

Gipsowa rzeźba św. Jakuba stanowiła część tzw. kolegium apostolskiego, powstałego ok. 1340 r. w trakcie przebudowy kościoła na Zamku Wysokim i stanowiącego element rozbudowanej dekoracji rzeźbiarskiej spływów sklepiennych. Przykłady podobnych rozwiązań w architekturze znane są z pojedynczych budowli w regionie. Sama przebudowa kościoła NMP przed połową XIV w. związana była z przeniesieniem siedziby wielkich mistrzów z Wenecji do Malborka i stanowiła jeden z szeregu przedsięwzięć budowlanych prowadzonych na zamku w tym czasie.

Zniszczenie kościoła NMP w 1945 r. spowodowało, że większość gotyckiej dekoracji rzeźbiarskiej, która od średniowiecza przetrwała w obiekcie, znalazła się gruzach. Częściowemu zniszczeniu uległa m.in. rzeźba św. Jakuba, która została zdekompletowana, a sama głowa była fotografowana po wojnie we wnętrzach zamku w Malborku.

Ok. 1957 r. została wywieziona nielegalnie z Polski, wystawiona na sprzedaż w antykwariacie lub domu aukcyjnym i zakupiona przez Germanisches Nationalmuseum w Norymberdze.

Powstałe w 1961 r. Muzeum Zamkowe w Malborku od początku swojego istnienia zajmuje się opieką nad zespołem zamkowym, prowadziło kolejne etapy powojennej odbudowy i restauracji zamku a ponadto bada i opracowuje historię budowy i przekształceń historycznej architektury oraz dawnego wyposażenia wnętrz. Wśród wielu innych projektów od 2018 r. Muzeum Zamkowe prowadzi projekt naukowy „Straty”, koncentrujący się na badaniu powojennych losów zbiorów zgromadzonych w malborskim zamku do 1945 r. Więcej o samym projekcie oraz jego efektach, w tym wydanych katalogach zbiorów zaginionych i rozproszonych oraz obiektach, które zostały odzyskane i przekazane w depozyt Muzeum dostępnych jest na stronie: https://straty.zamek.malbork.pl/.

W latach 2014-2016 Muzeum Zamkowe w Malborku realizowało projekt restauracji kościoła NMP na Zamku Wysokim, którego częścią było m. in. przywrócenie zachowanych fragmentów rzeźb kolegium apostolskiego do ich pierwotnej lokalizacji. Każdy z elementów trafiał dokładnie w miejsce, w którym znajdował się do czasu zniszczenia kościoła, jednak brakujących elementów nie uzupełniano. Ostateczny efekt restauracji pozwala zatem wyobrazić sobie skalę zniszczeń wojennych. W miejscu pierwotnie zlokalizowanej rzeźby św. Jakuba na ścianie południowej obecnie pozostaje jedynie korpus. Nie wiadomo, czy w ogóle zachowały się inne brakujące fragmenty zespołu kilkunastu rzeźb.

Chcielibyśmy podkreślić, że właścicielem skradzionych lub zaginionych obiektów, pozostających do 1945 r. w zamku w Malborku jest Skarb Państwa. Sprawy restytucji w/w obiektów prowadzi każdorazowo Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, który może przekazać je w depozyt Muzeum. W ciągu ostatnich lat w taki sposób do zbiorów Muzeum trafiło już 17 obiektów, które do II wojny światowej znajdowały się na wyposażeniu zamku.