11 marca, 2024 | Między ideologią a praktyką, czyli narodziny czarnej legendy

Założenia ideologiczne, nawet najpiękniejsze są weryfikowane przez  praktykę życia. Tak też było w przypadku Krzyżaków, na których pierwsze skargi popłynęły do papieża już w XIII w. Ich ślady znajdujemy choćby w przytoczonym wyżej fragmencie pokoju dzierzgońskiego z 7 lutego 1249 r., zawartego między plemionami pruskimi a zakonem krzyżackim. W obronie uciskanych neofitów wystąpił wcześniej (1238 r.) legat papieski Wilhelm z Modeny oraz biskup pruski Chrystian (1240 r.). Krzyżacy mieli dręczyć i uciskać nowo ochrzczonych, utrudniać wznoszenie nowych kościołów oraz źle nimi zarządzać. Z dokumentu gwardiana klasztoru franciszkanów w Toruniu (1258 r.) dowiadujemy się z kolei, iż Krzyżacy zakazują głosić słowo Boże, ignorują polecenia papieskie, nie potępiają kazirodztwa i cudzołóstwa, utrudniają dostęp do sakramentów pogrzebu, chrztu, pokuty i eucharystii. Można by wysnuć z tego wniosek, że Krzyżakom wręcz zależało na utrzymaniu plemion pruskich w pogaństwie, bo to uzasadniało obecność Zakonu na ich terytoriach. Nawet jeżeli  to zbyt radykalne wnioskowanie, to trzeba zauważyć zjawisko rozchodzenia się teorii (ideologii) z praktyką. Pęknięcie to, powiększające się z czasem będzie miało bardzo daleko posunięte konsekwencje dla zakonu krzyżackiego. Przekaz Piotra z Dusburga, a zwłaszcza niemieckiej redakcji jego kroniki autorstwa Mikołaja Jeroschina skierowany był także do wewnątrz, budując tożsamość braci, dając im ideologiczną podbudowę walki, wzmacniając motywację, tłumacząc sens życia. Kiedy tego wszystkiego zaczynało brakować lub przekaz stawał się niewiarygodny spójność zgromadzenia popadała w ruinę, stąd kryzysy wewnętrzne, które niebawem miały nastąpić. W oczywisty sposób cierpiała także na tym reputacja i pozycja Zakonu, który w świecie zachodniego chrześcijaństwa był szanowany właśnie ze względu na szczególną misję, którą wypełniał. Jeżeli Krzyżacy odstępowali od niej, tracili swoją ekskluzywność, pozycję i charyzmat. Pozostawała tylko siła.