Tapiserie

W kolekcji tkanin Muzeum Zamkowego w Malborku figuruje pięć tapiserii. Wszystkie zostały wykonane na terenie Flandrii (Bruksela, Oudenaarde, Antwerpia) w okresie od końca XVI do początków XVIII wieku. Tapiseria to monumentalna wielobarwna tkanina dekoracyjna z przedstawieniami figuralnymi, krajobrazowo-roślinnymi bądź heraldycznymi. W polskiej terminologii tapiserie powstałe między XIV a XVI stuleciem przyjęło się nazywać arrasami, zaś te późniejsze, z XVII-XVIII w. – gobelinami. Pierwszy termin wywodzi się od francuskiego miasta Arras słynącego z produkcji tapiserii; drugi – od nazwiska farbiarzy Gobelins, których część posiadłości przyłączono do założonej w Paryżu w 1662 r. Manufacture Royale des Gobelins. Uniwersalny termin „tapiseria” (fr. tapisserie) odnosi się do obu tych rodzajów tkanin. W dawnej Polsce używano także określeń takich jak: kobierce, szpalery, opony. Tapiserie wykształciły się w chłodnym, wilgotnym klimacie północy, gdzie zastępowały freski ścienne, tak popularne na południu Europy. Służyły do dekoracji i ocieplenia wnętrz zamkowych, pałacowych bądź kościelnych. Tkane na krosnach, jednostronne, zazwyczaj wełniano-jedwabne, czasem z dodatkiem srebrnych lub złotych nici, podejmowały tematykę historyczną, biblijną, mitologiczną, hagiograficzną. Powstawały całymi tematycznymi seriami na kanwie kartonów autorstwa najlepszych malarzy. Pierwsza realizacja serii – editio princeps gwarantowała najwyższą jakość. Kolejne repliki, wykorzystujące te same kartony, często odbiegały od oryginału zarówno poziomem wykonania jak i okrojoną formą. W polskich zbiorach doliczono się ponad 400 tego typu tkanin; większość z nich proweniencji flamandzkiej, co jest odbiciem 300-letniej dominacji Południowych Niderlandów w sferze produkcji i handlu tapiseriami. W kolekcji tkanin Muzeum Zamkowego w Malborku figuruje pięć tapiserii. Wszystkie zostały wykonane na terenie Flandrii (Bruksela, Oudenaarde, Antwerpia) w okresie od końca XVI do początków XVIII wieku. Trzej antyczni mężowie, Bruksela, k. XVI w., wełna, jedwab, sygn. BB, nr inw. MZM/TK/67 Tapiseria prezentuje trzech nie rozpoznanych antycznych wojowników. W centrum główny bohater w bogatej zbroi rzymskiej typu lorica squamata. W dłoni trzyma regiment, oznakę władzy; złocisty hełm zdobi laurowy wieniec. W tle sceneria militarna: piesi i konni żołnierze w zbrojach, z mieczami i włóczniami, liczne namioty wojskowe. Bordiura szeroka, typowa dla tkanin brukselskich. Wpisuje się w nią osiem bukolicznych (alegorycznych?) scenek ujętych w arkady, wzbogaconych groteską, alternujących z bukietami kwiatów i owoców w wazonach. Jakub w drodze do Kanaan, Oudenaarde, ok. 1560-1590, wełna owcza, jedwab, nr inw. MZM/TK/66 Scena z serii przedstawień opowiadających historię biblijnego Jakuba. Patriarcha opuszcza swego wuja i zarazem teścia – Labana. W drodze do ziemi Kanaan towarzyszą mu obie żony: Lea i Rachela, małoletni syn Józef oraz liczna służba i pasterze prowadzący stada wielbłądów, baranów i owiec. Kompozycja o charakterze symultanicznym: Rachela ukazana w trakcie energicznego marszu u boku męża, równocześnie pojawia się jako niewiasta siedząca na koniu i ukrywająca pod płaszczem skradzione ojcu bożki domowe – „bałwany”. Szeroką bordiurę wypełniają postaci alegoryczne, pęki kwiatów i owoców. W zbiorach Bowes Museum w Wielkiej Brytanii znajduje się analogiczna tapiseria, utkana według tego samego kartonu, będąca elementem innej edycji tej samej tematycznie serii. Werdiura krajobrazowa, Oudenaarde (?), XVII/XVIII w., wełna, bawełna, nr inw. MZM/TK/6 Werdiura (fr. verdure – zieleń) jest typem gobelinowej kompozycji roślinno-krajobrazowej, często leśnej, kwiatowej lub liściastej, z motywami sztafażu zwierzęcego, ludzkiego bądź architektonicznego. Tkanina malborska przedstawia dębowy las z widocznym w prześwicie rozległym, pierwotnym krajobrazem z fantazyjnie powykręcanymi pniami i nagimi korzeniami drzew. W oddali, pośród roślinności, niewielki architektoniczny sztafaż: parterowy pawilon flankowany parą wieżyczek. Bordiura szeroka z kwietną girlandą i wazonami. Opr. Ewa Witkowicz-Pałka