„Bursztynowe konteksty”

Wystawa stała bursztynu „Bursztynowe konteksty” prezentuje jedne z najcenniejszych kolekcji bursztynu na świecie. W żadnym innym muzeum nie zgromadzono tak licznych zbiorów bursztynu, ukazujących różnorodność przedmiotów wykonanych z tego surowca: od niewielkich paciorków, pionków, poprzez różnych rozmiarów rzeźbione figurki, puzderka, biżuterie, aż po duże konstrukcje: ołtarzyki, szkatuły i relikwiarze.

Niepowtarzalnym jest tu ukazanie ciągłości obróbki bursztynu od neolitu i kolejne epoki, poprzez wyroby warsztatów funkcjonujących przez całe stulecia, aż do czasów współczesnych.

Zwiedzanie wystawy rozpoczyna się od części geologicznej, a wstępem do niej jest animacja ukazująca bursztynowy las, w którym skamieniała żywica powstała ponad 40 mln lat temu. W dalszej części na osi czasu zaprezentowano przekroje oraz mapy ukazujące teren Fennoskandii, gdzie bursztyn wykształcił się w epoce eocenu. Eksponowane są tu bryły bursztynu, o formach takich jakie wytworzyła natura – okazy o różnym zabarwieniu, stopniu przejrzystości i wielkości. Prezentowane są tu również prace artystów współczesnych inspirowane bryłami, na szczególną uwagę zasługuje naszyjnik Mariusza Drapikowskiego, który wykorzystał naturalne pęknięcie bryły bursztynu na dwie części oprawiając ją w złoto. Wyjątkowymi okazami są też zgromadzone przez muzeum inkluzje, w których zastygły fauna i flora sprzed milionów lat – znajdziemy tu m.in. muchówkę, cykadę, chrząszcza, gałązki tui i dębu, czy jagody.

Kolejna część wystawy ukazuje początek obróbki bursztynu w okresie neolitu, epoki brązu i czasów wpływów rzymskich. Na szczególną uwagę zasługuje „bursztynowy skarb” z Niedźwiedziówki, gdzie odkryto dawny warsztat bursztynowy liczący kilkanaście tysięcy kawałków bursztynu. Jakością i wielkością wyróżnia się amulet odnaleziony w okolicach Kątów Rybackich, dekorowany ornamentem punktowym  na kształt krzyża – symbol uznawany za pradawny symbol słońca.

Kolejnym prezentowanym etapem obróbki bursztynu jest okres od IX do XI wieku związany z dużym grodziskiem, centrum handlowym na południowym wybrzeżu Bałtyku w okolicach dzisiejszego Elbląga, nad jeziorem Drużno – Truso. Prezentowane są tu liczne artefakty wykonane z bursztynu odkryte  trakcie badań archeologicznych.

W dalszej części  wystawy zaakcentowany jest okres późnego średniowiecza i popularność tego surowca w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, które w tym czasie posiadało monopol na handel tym surowcem. Prezentowany jest tu również warsztat bursztynnika zrekonstruowany na podstawie XV-wiecznej ryciny.

Dalszą część ekspozycji stanowią arcydzieła sztuki bursztynniczej z okresu nowożytnego będące trzonem wystawy oraz kolekcji. Wśród nich znajdują się wspaniałe ołtarzyki, szkatuły, relikwiarze, plastyka figuralna i biżuteria. Obiekty te powstały w większości w XVII i 1. poł. XVIII wieku, głównie na terenie Prus Królewskich i Książęcych. Zachwycają kunsztem i lekkością wykonania, gamą barwną, gdzie bardzo często płytki bursztynowe od najjaśniejszych do najciemniejszych zestawiano ze sobą tworząc mozaiki i uzupełniano o plakietki z kości słoniowej lub masy perłowej. Na wystawie odnaleźć można jeden z największych ołtarzyków bursztynowych na świecie, dekorowany plakietkami z kości słoniowej.  Innymi są prace gdańskich mistrzów: relikwiarz i szkatuła Michela Redlina, czy najważniejszy obiekt kolekcji – barokowa szkatuła Christopha Mauchera. Na wystawie można również oglądać kasetę wiązaną ze Stanisławem Leszczyńskim oraz kabinet ze scenami z życia Stanisława Augusta Poniatowskiego, przekazany do Muzeum Zamkowego w 1979 roku przez lady Barbarę Carmont z Edynburga. Warto wspomnieć, że na ekspozycji znajduje się przedmiot związany z malborskim zamkiem jest to podstawa krucyfiksu, ufundowanego w 1825 roku dla kaplicy św. Katarzyny w Pałacu Wielkich Mistrzów.

Kolejna część wystawy ukazuje, jak wraz z okresem wielkich przemian społecznych na początku XIX wieku cechy bursztynnicze straciły na znaczeniu i powoli przestawały istnieć. Wyrobami jakie dominowały w XIX i XX wieku były ustniki fajek, cygarniczek i nargili, oprócz tego liczne puzderka, szkatułki, medaliony oraz biżuteria. Tradycyjna obróbka bursztynu kontynuowana była jedynie w sztuce ludowej, zwłaszcza na Kurpiach, gdzie dawne techniki, często prowizoryczne, przekazywano z pokolenia na pokolenie już od średniowiecza.

Ostatnią już częścią malborskiej ekspozycji jest zaakcentowanie odrodzenia się rzemiosła bursztynniczego po II wojnie światowej. W latach 60. XX wieku powstawały wyroby seryjne, najpopularniejszymi były korale typu hawajki, wkrótce pojawiły się prace wysokiej klasy artystycznej, wśród nich bransolety, pierścienie, wisiory, gdzie bursztyn zaczęto łączyć z dotąd nie stosowanymi materiałami, m.in. złotem, srebrem, kamieniami półszlachetnymi, kamieniem, drewnem, szkłem, a nawet zwykłym sznurkiem. Są to m.in. prace: Marii i Pawła Fietkiewiczów, Giedymina Jabłońskiego, zespołu PIRO, a także te współczesne Pauliny Binek, Sławomira Fijałkowskiego, Fabritiza Tridenti czy Manuela Vilheny, Arka Wolskiego i Beate Zdramyte.

Co roku malborską wystawę bursztynu zwiedzają setki tysięcy turystów z całego świata. Warto wiedzieć, że ekspozycja ta razem z detalem architektonicznym, są najdłużej prezentowanymi wystawami stałymi w Muzeum Zamkowym w Malborku od roku 1965.