4 marca, 2024 | Odzyskiwana pamięć zamku

Muzeum Zamkowe otrzymało kolejne, siódme już dofinansowanie projektu poszukiwania strat wojennych, a właściwie zabytków zaginionych i rozproszonych w wyniku II wojny światowej. O samym projekcie przeczytać można na stronie https://straty.zamek.malbork.pl, ale na pewno warto spojrzeć na zagadnienie poszukiwania przedwojennych zbiorów w kontekście pamięci. Wciąż bowiem stawiane jest pytanie po co tracić czas i pieniądze na poszukiwanie zabytków należących do niemieckiego muzeum, które w sensie formalno-prawnym nie jest poprzednikiem Muzeum Zamkowego. Nie o własność tu jednak chodzi, a o pełne odtworzenie historii miejsca. Warto sobie uświadomić, że od 1817 r, zamek malborski jest nie tylko odbudowywany, ale także wyposażany w artefakty. Wyposażano i dekorowano wnętrza, z czasem kupowano i tworzono kolekcje – słowem następował opisywany ostatnio w naszych publikacjach (Bartłomiej Butryn i piszący te słowa) proces muzealizacji. Było to nierozerwalnie związane z procesem odbudowy. Tymczasem po II wojnie światowej zamek całkowicie oczyszczono z zabytków ruchomych, wywożąc je do Warszawy i innych polskich miast. Zajęło się tym Muzeum Wojska Polskiego, które utworzyło w Malborku swój Oddział (1945-1950). Dziś okres ten ocenia się różnie, na ogół negatywnie, ale pamiętać trzeba, że wtedy, wobec zniszczenia zamku i jego niepewnej przyszłości należało zabytki te zabezpieczyć. Ruiny zamku były penetrowane przez szabrowników, poszukiwaczy skarbów, różnej maści przestępców, maruderów i dezerterów.  Na Pomorzu trwał wyścig po pozostawione przez Niemców zabytki, w którym służby polskie ścigały się z wyspecjalizowanymi jednostkami Armii Czerwonej. Artefakty zamkowe, w liczbie przynajmniej kilkudziesięciu tysięcy (wciąż trudno oszacować) zniknęły z przestrzeni zamkowej i popadły w niepamięć. Wybielony i oczyszczony zamek miał stać się czystą przestrzenią wystawienniczą dla nowego muzeum, a o przeszłości miała przypominać pieczołowicie odtwarzana architektura. I kiedy doszliśmy już do zakończenia odbudowy Zamku Wysokiego i Średniego to okazało się, że czegoś jednak brakuje. Pięknie odrestaurowane wnętrza zamkowe są puste, a opowiadana historia zamku w XIX i XX w. nie jest pełna, bowiem istotną częścią dawnej opowieści były elementy wyposażenia i dekoracji, zamkowe księgozbiory i kolekcje. I to właśnie dlatego od 2018 r. intensywnie badamy, szukamy i odtwarzamy muzealną historię naszego zamku, wypełniamy przestrzeń niepamięci. Naturalnym skutkiem procesu budowania wiedzy towarzyszy powrót malborskich zabytków do miejsca, dla którego zostały wykonane. Jesteśmy w tym bardzo wspierani przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Już niedługo (zapewne 19 marca) zaprosimy na kolejną uroczystość przekazania artefaktów dawnego wyposażenia zamku.