Hełm garnczkowy – powrót do zamkowej kolekcji

Na początku lipca w mury zamkowe powrócił zabytek z przedwojennej kolekcji militariów. Mowa o jednym z 11 hełmów garnczkowych, które do 1945 roku wisiały w kaplicy św. Anny. Kaplica św. Anny, podobnie jak wielki refektarz była miejscem, którego ściany ozdabiał przed wojną cykl hełmów wraz z tarczami herbowymi. W przypadku wielkiego refektarza były to hełmy prętowe oraz tarcze przedstawiające herby możnowładców wspierających Zakon w podboju ziem pruskich.

Natomiast w kaplicy św. Anny powieszono tarcze herbowe pochowanych w niej 11 wielkich mistrzów wraz z wiernymi kopiami znanych na początku XX wieku oryginalnych hełmów garnczkowych z XIII i XIV wieku. Kaplica św. Anny regotyzowana była w latach 1895-1904, a powieszenie tego zespołu elementów dekoracyjnych było ostatnim etapem jej odbudowy (w 1912 roku Friedrich Schwarting namalował jeszcze na ścianie zachodniej malowidło z okazji 500-lecia bitwy pod Grunwaldem przedstawiające hołd składany Madonnie przez poległych pod Grunwaldem rycerzy zakonnych z wielkim mistrzem na czele). Hełmy te wisiały w kaplicy do momentu ostrzału zamku przez wojska radzieckie 28 stycznia 1945 roku, w wyniku którego na kościół zamkowy oraz kaplicę runęła wieża zamkowa. Przeleżały w gruzach aż do końca lat 50. kiedy to część z nich wydobyto i umieszczono w sali siedmiofilarowej. Następnie uległy one rozproszeniu. Dziś wiemy o lokalizacji czterech z nich. Jeden zabrany został z ruin kaplicy jeszcze w latach 40. przez pracowników Muzeum Wojska Polskiego i dziś znajduje się w tamtejszym muzeum, drugi sprzedany został na zamek w Będzinie w 1972, trzeci w 1989 roku trafił do Muzeum Zamkowego w Malborku, natomiast czwarty znalazł się w rękach jednego z największych polskich kolekcjonerów, pana Ryszarda Janiaka. Pan Janiak po zapoznaniu się z historią tego zabytku zdecydował się przekazać go w darze Muzeum Zamkowemu w Malborku, dzięki czemu dziś może on ponownie zawisnąć w murach malborskiego zamku.

Omawiany hełm jest kopią hełmu garnczkowego znalezionego w 1849 roku w ruinach zamku Tannenberg, w Hesji. Oryginał datowany jest na 2 poł. XIV wieku i obecnie eksponowany jest w Hessisches Landesmuseum w Darmstadt. Hełm ten posiadał aż trzy kopie przechowywane w malborskich murach. Pierwsza z nich, nieznanego autorstwa, należała do kolekcji Theodora Blella, którą zamek zakupił w 1892 roku. Druga została wykonana przez samego Blella na potrzeby wystroju kaplicy św. Anny i zawisła nad tarczą herbową Dietricha von Altenburg. Trzecią natomiast wykonał ok. 1880 roku Ludwig Lindenschmit, dyrektor Römisch-Germanisches Zentralmuseum specjalizującego się w wykonywaniu na sprzedaż kopii zabytków. Wisiała ona nad tarczą herbową Conrada Erlichshausena, i to właśnie ją podarował zamkowi pan Ryszard Janiak.

Aktualnie trwają badania proweniencyjne nad kolejnymi kopiami hełmów garnczkowych z kaplicy św. Anny. Mamy więc nadzieję, że w przyszłości uda się ustalić miejsce przechowywania następnych zabytków.