Przyziemie skrzydła wschodniego

W piwnicy skrzydła wschodniego Zamku Średniego znajduje się stała wystawa bursztynu, zatytułowana: Bursztynowe konteksty. Jest to obszerne, niskie wnętrze przekryte sklepieniem krzyżowym na gurtach. W średniowieczu pełniło ono funkcję magazynową.

Bursztyn bałtycki to żywica skamieniała przed milionami lat, która fascynuje człowieka od wieków. Wystawa Bursztynowe konteksty pokazuje bogactwo naturalnych form i barw żywego kamienia oraz przedmioty użytkowe i biżuterię z niego wykonane.

Celem wystawy jest prezentacja kolekcji bursztynu gromadzonej przez Muzeum Zamkowe od momentu jego powołania w roku 1961. Jubileusz 50-lecia muzeum stał się impulsem do spojrzenia na zbiory bursztynu z nowej perspektywy. Wpływ na to jak obecnie postrzegamy wystawy muzealne ma niewątpliwie kultura współczesna – np. to jak bursztyn prezentowany jest w galeriach, sklepach jubilerskich, albo jak wykorzystywany jest w promowaniu regionu. Konieczne jest więc uwzględnienie różnych kontekstów, skonfrontowanie dzieł zabytkowych z najnowszymi nabytkami i nową technologią.

Znana i wielokrotnie pokazywana na całym świecie malborska kolekcja bursztynu prezentowana jest w nowoczesnej aranżacji uzupełnionej o multimedia. W klimat wystawy wprowadza nas animacja przedstawiająca las bursztynowy sprzed ok. 40 milionów lat. Następnie światło lasera prowadzi zwiedzającego przez oś czasu pokazującą zmiany geologiczne, które doprowadzały do powstania i przemieszczania się bursztynu. W tej części wystawy widz ma okazję  podziwiać naturalne okazy bursztynu i inkluzje – czyli szczątki roślin i zwierząt zatopione w żywicy. W kolejnych salach pojawiają się objaśnienia graficzne, komentarze, a także infokioski, które pozwalają pogłębić wiedzę na wybrany temat za pomocą tekstu i obrazu.

Ważny dla wystawy jest kontekst miejsca – zarówno miejsca powstawania bursztynu, jak jego obróbki i wreszcie ekspozycji. Dzieje bursztynu bałtyckiego nierozerwalnie związane są bowiem z rejonem wokół obecnej Zatoki Gdańskiej. To tu powstawał on w odległej epoce eocenu, gromadził się pod ziemią, a następnie, już od czasów neolitycznych był obrabiany i wykorzystywany do wytwarzania przedmiotów użytkowych, przede wszystkim ozdób. Historia zamku w Malborku – stolicy państwa krzyżackiego, a później rezydencji królów polskich, jest ściśle związana z bursztynem. W okresie średniowiecza bursztyn stał się źródłem potęgi handlowej Zakonu. Z bursztynu wytwarzano wówczas przede wszystkim różańce, ale też reliefy czy rzeźby figuralne. Na wystawę z muzeum w Bratysławie sprowadzony zostanie, będący zapewne darem wielkiego mistrza Konrada von Jungingena średniowieczny świecznik królowej Zofii, z bursztynową figurą Madonny.

W nowożytności bursztyn stał się ulubionym materiałem rzemieślników, którzy wykonywali luksusowe przedmioty – niewielkie rzeźby, kielichy, szkatuły, a także ołtarzyki. Kolekcja malborska słynie z unikatowych arcydzieł bursztynowych należących wcześniej do królów polskich – Stanisława Leszczyńskiego i Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nie brak w niej także zabytków wykonanych przez wybitnych artystów działających w Gdańsku, m.in. przez Michela Redlina czy Christophra Mauchera. Na wystawie prezentowane są też dzieła z muzeów zagranicznych, m.in. kielich Jacoba Dobbermanna z The Hunterian Museum w Glasgow czy kolekcja przedmiotów bursztynowych z dawnej kolekcji rodziny zu Dohna ze Słobit, obecnie przechowywana w Berlinie. Równie ważna jest prezentacja współczesnych wyrobów z bursztynu. Branża bursztynnicza jest jedną z promujących gospodarkę polską na świecie. Twórcy pracujący w bursztynie tworzą bardzo zróżnicowane dzieła, a realizacje wielu z nich zachwycają perfekcją wykonania, nowoczesną formą oraz konceptualnym zamysłem. Są one dziełami sztuki. Wyroby z bursztynu, kojarzone wcześniej z produkcją masową, dzięki utalentowanym projektantom oraz wysokiej jakości wykonania stają się synonimem dobrego designu. Najciekawsze przykłady współczesnej biżuterii, prezentowane na wystawie obok sztuki z wieków minionych, mają zachęcić do refleksji nad wyjątkowym bogactwem wyrobów bursztynowych, które człowiek tworzy od tysiącleci.