31 maja, 2025 | Wystąpień ciąg dalszy

Od otwarcia wystawy „Hołd 500. Historia, kultura, pamięć” minęły już prawie dwa miesiące. Przez ten czas ekspozycję odwiedziło blisko 20 000 osób, w tym wielu znamienitych gości ze świata nauki i kultury. Cieszymy się nią, bo to wyjątkowy zestaw 154 eksponatów zgromadzonych w jednym, wyjątkowym czasie (jubileusz) i w wielce znaczącym miejscu. Nie dość podkreślać, że Malbork był domem głównym i stolicą władztwa krzyżackiego w Prusach, które Zakon próbował odzyskać, co między innymi doprowadziło do wydarzeń roku 1525. Pałac wielkich mistrzów z kolei (miejsce wystawy)był siedzibą poprzedników Albrechta, a potem rezydencją królów polskich (w tym Zygmunta I) oraz cesarzy niemieckich z rodu Hohenzollernów. W Wielkim Refektarzu z kolei, oczym pisałem wcześniej, ceremonialnie przypieczętowano pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej. Taka koniunkcja miejsca, czasu i artefaktów zdarza się tylko raz i wyzwala wyjątkową energię, tworzy wyjątkową atmosferę. Warto ją poczuć.

Tymczasem publikuję słowa, które w czasie otwarcia padły ze strony Ministry Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Wielkiego Mistrza Zakonu Niemieckiego – patronki wystawy i członka komitetu honorowego w czasie otwarcia wystawy 8 kwietnia 1525 r. To także była szczególna chwila.

MINISTER KULTURY I DZIEDZICTWA NARODOWEGO
HANNA WRÓBLEWSKA

Szanowny Panie Dyrektorze,
Szanowni Państwo,

z wielką radością otwieramy dzisiaj w Muzeum Zamkowym w Malborku wyjątkową rocznicową ekspozycję pt. Hołd 500. Historia-Kultura. Pamięć”.

Malborskie Muzeum organizuje główne obchody rocznicowe związane z 500-leciem traktatu pokojowego z 1525 roku, zwanego „Hołdem pruskim” – jednego z najważniejszych wydarzeń w historii Polski, które budowały narodową tożsamość i które rezonowało w wielu pokoleniach Polaków. Stąd też honorowy patronat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego nad wystawą.

Hołd pruski to oczywiście także część historii Europy oraz dzisiejszego zakonu krzyżackiego, którego wielki mistrz znalazł się w składzie Komitetu Honorowego wystawy.

Wnętrza Pałacu Wielkich Mistrzów stanowią godną oprawę dla eksponowanych dokumentów i innych artefaktów przedstawiających genezę i przebieg wydarzeń, których Hołd pruski był finałem. Prezentowane dzieła sztuki pozwolą nam przenieść się na wspaniały, pełen humanistycznych idei dwór księcia Albrechta Hohenzollerna – sygnatariusza traktatu krakowskiego, na mocy którego Prusy Zakonne stały się lennem Rzeczypospolitej. Ostatnia część ekspozycji znajduje się w monumentalnym wnętrzu Wielkiego Refektarza, zdobionym malowidłami historycznymi fundowanymi przez następców Albrechta gdzie będziemy mogli podziwiać dzieła wybitnych polskich artystów: Jana Matejki, Edwarda Dwurnika czy Tadeusza Kantora, którzy na sposób artystyczny mierzyli się z tematem Hołdu.

Zespołowi Muzeum Zamkowego w Malborku, wszystkim instytucjom i osobom prywatnym, które wsparły ten projekt serdecznie dziękuję, zaś Państwu życzę wspaniałych wrażeń podczas zwiedzania ekspozycji.

Hanna Wróblewska

ZAKON NIEMIECKI BRACI I SIÓSTR Z DOMU NIEMIECKIEGO ŚW. MARYI W JEROZOLIMIE / WIELKI MISTRZ

Wielmożni, szanowni goście, drodzy przyjaciele historii i kultury, Panie i Panowie!
Z wielką przyjemnością i jednocześnie zadumą staję dziś przed Państwem w tym historycznym miejscu, jakim jest Malbork/Marienburg, aby wspólnie z Państwem otworzyć wystawę „Hołd 500 – Historia – Kultura – Pamięć”. To znak więzi między Malborkiem, ale także między narodem polskim a Zakonem Niemieckim, że dziś wspólnie spoglądamy wstecz na wydarzenie sprzed 500 lat, które miało trwały wpływ na historię Europy: oddzielenie Prus od Zakonu Niemieckiego pod rządami Wielkiego Mistrza Albrechta von Brandenburg-Ansbach i wynikający z tego traktat krakowski, który pociągnął za sobą głębokie zmiany polityczne oraz kulturowe.
Zakon krzyżacki, założony w tym miejscu w XIII wieku, był nie tylko podmiotem biorącym udział w wydarzeniach politycznych, lecz także promotorem edukacji, kultury i odpowiedzialności społecznej. Decyzja Wielkiego Mistrza Albrechta o przekształceniu ziem zakonu w świeckie księstwo i poddaniu się feudalnemu zwierzchnictwu polskiego króla Zygmunta I była punktem zwrotnym w historii zakonu i regionu.
Traktat krakowski, zawarty 8 kwietnia 1525 r., oficjalnie zakończył konflikt między Zakonem Krzyżackim a Królestwem Polskim. W tym historycznym dokumencie Albrecht von Brandenburg-Ansbach uznał króla Zygmunta I za swojego pana feudalnego i ustanowił Księstwo Pruskie państwem świeckim. Oznaczało to koniec kościelno-rycerskiego państwa zakonnego i jednocześnie początek nowego porządku politycznego w Europie Środkowej. Traktat krakowski był nie tylko traktatem pokojowym, lecz również decydującym krokiem dla reformacji i nowego porządku politycznej regionu.
Albrecht był bratankiem polskiego króla Zygmunta I, a to rodzinne powiązanie było nie tylko jednym z powodów wyboru Albrechta na Wielkiego Mistrza, lecz także prawdopodobnie stworzyło podstawę do negocjacji, które zakończyły wielowiekowy konflikt między Zakonem a polską koroną. Jednak nie tylko powiązania dynastyczne doprowadziły Albrechta do podjęcia tej decyzji. Nową ideologiczną podstawę do działania dała mu reformacja, która rozprzestrzeniła się w całych Niemczech. Przyjmując wiarę luterańską, był w stanie uwolnić się od sztywnych struktur i ustanowić nowoczesne, świeckie rządy. Dodatkowo sytuacja militarna i ekonomiczna państwa zakonnego była napięta – toczące się wojny z Polską wyczerpały jego zasoby, rozdźwięk między życiem zakonu a jego funkcją reprezentacyjną pogłębiał się, a trwała perspektywa dalszego istnienia państwa zakonnego wydawała się już niemożliwa.
Konsekwencje tego kroku były ogromne. Zakon Krzyżacki utracił swoje centralne terytorium wraz z Prusami i był zmuszony się przeorganizować. Podczas gdy zakon został rozwiązany w Prusach, kontynuował swoją pracę w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego, dostosowując się do sytuacji religijnej i coraz bardziej stawał się organizacją utrzymującą szlachtę, nie tracąc przy tym swojego wymiaru duchowego i charytatywnego. Mimo protestów cesarza Karola V i Zakonu, Księstwo Pruskie zdołało się umocnić i ostatecznie położyło podwaliny pod późniejsze Królestwo Prus, które miało odegrać decydującą rolę w historii Europy.
500 lat później wspominamy to wydarzenie nie tylko jako polityczny rozdział z przeszłości, lecz także jako ostrzeżenie i misję dla naszej teraźniejszości i przyszłości. Wystawa „Hołd 500” daje nam bodziec do spojrzenia na wydarzenia tamtych czasów z różnych perspektyw. To właśnie tutaj, na zamku Malbork/Marienburg, tym imponującym świadectwie średniowiecznej architektury i dawnym centrum władzy zakonu krzyżackiego, możemy wyraźnie zobaczyć, w jak nierozerwalny sposób splatają się ze sobą historia i kultura. Wystawa pokazuje nam, że nasze wspólne europejskie dziedzictwo można zachować tylko poprzez dialog i zrozumienie.
W czasach, gdy nasz świat ponownie staje w obliczu konfliktów i napięć, traktat krakowski przypomina nam, że droga do pokoju wiedzie przez dyplomację i dialog, w połączeniu z wysiłkami na rzecz pojednania. To przesłanie ma istotny wydźwięk również dziś, tak jak i 500 lat temu. Do nas również należy ochrona pokoju w Europie i na świecie, Nie możemy ustawać w wysiłku i musimy robić wszystko, co w naszej mocy, by leczyć rany i aby ludzie się wzajemnie szanowali.
Chciałbym podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej wystawy: historykom, kuratorom, rzemieślnikom, organizatorom i wszystkim zaangażowanym, którzy z wielkim zaangażowaniem zrealizowali ten imponujący projekt. Ich doświadczenie i praca stanowi ważny wkład w kulturę pamięci i przekazywanie wiedzy związanej z historycznymi zawiłościami.
Życzę nam wszystkim miłego wieczoru, ożywionych dyskusji oraz wielu gości odwiedzających wystawę. Dziękuję bardzo!

Frank Bayard OT
wielki mistrz

Treści bloga udostępniane są na podstawie licencji uznającej autorstwo dla celów tylko niekomercyjnych.
Licencja Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0
Szczegóły: Poznaj licencje Creative Commons - Creative Commons Polska Creative Commons Polska